Η αρμονία των πλασμάτων και η κληρονομιά του Γέροντα Παΐσιου Ρηγινιώτης Θεόδωρος

Υπάρχουν κάποια πλάσματα, που κατοικούν γύρω μας – στα δάση και στις ερήμους, στα νησιά και τις λίμνες, στα χωριά και τις πόλεις, πιθανόν και στη γειτονιά σας, στο σχολείο των παιδιών σας και στο χώρο εργασίας σας – τα οποία συγκεντρώνουν μέσα τους ένα είδος πανάρχαιας ενέργειας, που τα κάνει να αγιάζονται και να αγιάζουν και το χώρο γύρω τους.

Η αρμονία των πλασμάτων και η κληρονομιά του Γέροντα Παΐσιου

Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης

Κείμενο εισήγησης που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του βιβλιοπωλείου «Αυτογνωσία», Ρέθυμνο 5.6.2013.

Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.

Υπάρχουν κάποια πλάσματα, που κατοικούν γύρω μας – στα δάση και στις ερήμους, στα νησιά και τις λίμνες, στα χωριά και τις πόλεις, πιθανόν και στη γειτονιά σας, στο σχολείο των παιδιών σας και στο χώρο εργασίας σας – τα οποία συγκεντρώνουν μέσα τους ένα είδος πανάρχαιας ενέργειας, που τα κάνει να αγιάζονται και να αγιάζουν και το χώρο γύρω τους.
Επειδή είναι ειρηνικά, ταπεινά και γεμάτα αγάπη και καλοσύνη, σπάνια παρεμβαίνουν δυναμικά στην ανθρώπινη ζωή, αν και μερικές φορές η αγαθή ενέργειά τους μπορεί ν’ αλλάξει προς το καλύτερο τους ανθρώπους.
Ω, τι σπουδαίο πράγμα να ζεις στον ίδιο κόσμο μ’ αυτά τα πλάσματα! Τι σπουδαίο πράγμα, καρδιά μου, να ζεις σ’ ένα τέτοιο κόσμο, όπου, παρά το κακό, τη βία, τον πόνο και το θάνατο, συνυπάρχουν κι αυτά τα πλάσματα και φέρνουν την ειρήνη και την αγάπη σε όποιον έχει – έστω και κρυμμένη στο βάθος της ύπαρξής του – κάποια ευαισθησία και ταπείνωση και μπορεί να τα δεχτεί, ν’ ακούσει και να κατανοήσει το μήνυμά τους.
Όποιος δέχεται να συνυπάρχει μ’ αυτά τα πλάσματα και ακούει και παίρνει μέσα του το μήνυμά τους, είναι σα να δέχεται να συνυπάρχει, ν’ ακούει και ν’ αποδέχεται τον ίδιο το Χριστό. Γιατί τα πλάσματα αυτά είναι άνθρωποι, και συγχρόνως είναι και μικροί Χριστοί, μια και πρώτα εκείνα δέχτηκαν να συνυπάρξουν, ν’ ακούσουν και να πάρουν μέσα στην καρδιά τους το δικό Του λόγο.
Τα πλάσματα αυτά είναι οι άγιοι.
Τι είδους πρόσωπα είναι αυτοί οι «άγιοι», πώς έφτασαν να γίνουν τέτοιοι που είναι και τι σχέση έχουν με την καθημερινή μας ζωή; Κι άραγε υπάρχουν μόνο στην Ορθοδοξία (που είναι η δική μας πνευματική παράδοση και κληρονομιά) ή μήπως σε όλες τις θρησκείες;
Υπάρχουν αναρίθμητα επεισόδια από τη ζωή των αγίων, που θα ’θελα να σας αφηγηθώ. Επεισόδια για αγίους που θυσίασαν τη ζωή τους για να σώσουν άλλους – θυμάμαι αυτό που αναφέρει ο ιστορικός Ευσέβιος, για την επιδημία του 251 μ.Χ., όπου οι ειδωλολάτρες πέταγαν έξω από φόβο τους άρρωστους συγγενείς τους κι οι χριστιανοί τους μάζευαν από τους δρόμους, τους περιέθαλπαν και δεν τους ένοιαζε αν κολλούσαν οι ίδιοι – ή που μοίρασαν όλη τους την περιουσία στους φτωχούς, όπως ο άγ. Γεώργιος, ο Μ. Βασίλειος, η αδελφή του αγία Μακρίνα η Φιλόσοφος, ο άγιος Φιλάρετος ο Ελεήμων, ο Μ. Αντώνιος, η αγία Μελάνη η Ρωμαία, η αγία Φιλοθέη η Αθηναία, η αγία Ελισάβετ της Ρωσίας (οι δύο τελευταίες μαρτύρησαν κιόλας από ανθρώπους που δεν καταλάβαιναν το μεγαλείο της αγάπης τους) κ.π.ά. Για αγίους γιατρούς, που θεράπευαν τους ανθρώπους χωρίς αργύρια (γι’ αυτό ονομάστηκαν Ανάργυροι – ανάμεσά τους είναι και τέσσερις αγίες γιάτρισσες, η αγία Ερμιόνη, Ζηναΐδα, Φιλονίλλα και Σοφία η Ιατρός, αλλά και η σημερινή γερόντισσα Γαβριηλία, που ταξίδεψε στον κόσμο για να προσφέρει τις ιατρικές της φροντίδες στους πιο βασανισμένους ανθρώπους), αγίους που αντιστάθηκαν στην εξουσία της εποχής τους μέχρι θανάτου, όπως όλοι οι μάρτυρες, ανάμεσα στους οποίους και μικρά κορίτσια, που συγκρούστηκαν με ανελέητους αυτοκράτορες, όπως ο άγ. Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως, ο άγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης, ο άγ. Φίλιππος της Μόσχας (ο εχθρός του τσάρου Ιβάν του Τρομερού, ο οποίος και τον θανάτωσε), που συγκρούστηκαν ακόμα και με το εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής τους, όπως ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος (ο γίγαντας της φιλανθρωπίας), ο άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, ο άγ. Μάξιμος ο Γραικός στη Ρωσία, ο άγ. Νείλος της Σόρα κ.π.ά.…
Θα αναφέρω όμως μόνο πέντε περιπτώσεις, που ιδιαίτερα με αγγίζουν. Καθίστε καλά, γιατί ίσως κάποιες απ’ αυτές είναι λίγο δυσκολοχώνευτες.
Ο άγιος Νικηφόρος, την εποχή των διωγμών, παρέδωσε τον εαυτό του στις ρωμαϊκές αρχές, ομολόγησε ότι είναι χριστιανός και θανατώθηκε, για χάρη του φίλου του, ιερέα Σαπρίκιου, ο οποίος είχε αρνηθεί το Χριστό (για να σωθεί ο αρνητής, στην αιωνιότητα, θυσιάστηκε ο άγιος). Το έκανε αυτό ο άγιος, παρότι ο Σαπρίκιος είχε πάψει να τον θεωρεί φίλο του και τον μισούσε κι όλες οι προσπάθειες του αγίου Νικηφόρου να συχωρεθούν είχαν αποβεί άκαρπες.
Οι Ρώσοι άγιοι πρίγκηπες Μπόρις και Γκλεμπ, το 1015, όταν ο μοχθηρός αδερφός τους Σβιατοπόλκος τους κάλεσε στο παλάτι του, κατάλαβαν ότι ήθελε να τους δολοφονήσει, αλλά πήγαν και δέχτηκαν το θάνατο, και μάλιστα με διαφορά ενός μήνα ο ένας από τον άλλο. Θεώρησαν αταίριαστο στο χριστιανικό βάπτισμά τους να βάλουν τους στρατιώτες τους να πεθάνουν ή να σκοτώσουν άλλους για χάρη τους.
Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, που αργότερα εξελίχθηκε σ’ έναν από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους, τουλάχιστον της δικής μας ιστορίας, όταν ήταν ακόμη νέος ασκητής και μόναζε κοντά σε μια πόλη, συκοφαντήθηκε από μια κοπέλα, που είχε μείνει έγκυος από κάποιον κρυφό εραστή, ότι το παιδί ήταν δικό του. Εκείνος το δέχτηκε, υπέμεινε κάθε είδους προσβολές από τον πληθυσμό εκείνου του τόπου και άρχισε να δουλεύει διπλάσια, για να συντηρήσει και τη γυναίκα με το παιδί της. Και, όταν αργότερα έμαθε ότι αποκαλύφθηκε η συκοφαντία, έφυγε κρυφά για να μη φέρει τους ανθρώπους στη δύσκολη θέση να του ζητήσουν συγχώρεση.
Ο άγιος Παυλίνος, επίσκοπος Καμπανίας, τον 5^ο αι. μ.Χ., αφού δαπάνησε μέχρι δεκάρας τον πλούτο του εξαγοράζοντας αιχμαλώτους από τους Βανδάλους επιδρομείς, όταν πλέον δεν είχε άλλα χρήματα, έδωσε τον εαυτό του για δούλο, για να ελευθερωθεί ο μοναχογιός μιας χήρας.
Άγιοι που πουλήθηκαν δούλοι για να βοηθήσουν άλλοι υπάρχουν κι άλλοι, όπως ο άγιος Πέτρος ο Τελώνης, ο άγιος Σεραπίων ο Σινδόνιος (τον έλεγαν «σινδόνιο» κοροϊδευτικά, γιατί τουλάχιστον μια φορά έδωσε τα ρούχα του σε φτωχούς και γύρισε σπίτι του τυλιγμένος σ’ ένα σεντόνι) κ.ά., ενώ αρκετοί άγιοι έζησαν ως δούλοι, ενώ ήταν πνευματικά πολύ πιο ελεύθεροι από τους κυρίους τους – γνωστότερος όλων ο θαυματουργός δούλος, ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσος, που έζησε στην Τουρκία το 18ο αι. Αυτός είναι και ο λόγος που ο χριστιανισμός, στην αρχή, δεν κήρυξε γενική απελευθέρωση των δούλων (επειδή η πνευματική ελευθερία σημαίνει πλήρη ελευθερία), αν και ήδη το 4ο αι., λίγες δεκαετίες μετά την κατάπαυση των διωγμών και την αποδοχή του χριστιανισμού από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ο θεσμός της δουλείας και το δουλεμπόριο καταγγέλλονται από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας [1].
Υπάρχουν αρκετοί άγιοι που πλησίασαν πόρνες και με την αρετή τους τις βοήθησαν ν’ αλλάξουν ζωή. Ο αείμνηστος καθηγητής Ηλίας Βουλγαράκης αναφέρει κάποιον που εργαζόταν ως καταγραφέας των πορνείων σε μια βυζαντινή πόλη (πρόκειται για τον άγιο Βιτάλιο). Κάθε βράδυ τελείωνε τη δουλειά του και μετά ξενυχτούσε στο δωμάτιο μιας πόρνης – άλλης κάθε βράδυ. Η τοπική κοινωνία τον θεωρούσε ανήθικο και σεξουαλικά αχόρταγο. Όταν όμως πέθανε, όλες οι πόρνες της πόλης μαζεύτηκαν στην κηδεία του με μεγάλο σεβασμό και αποκαλύφθηκε πως, κάθε βράδυ, διέθετε σε μια πόρνη (άλλη κάθε φορά) το μεροκάματό του για να μην αμαρτήσει – και έμενε όλη νύχτα μαζί της σαν αδελφός, όχι σαν πελάτης της. Ήταν ο μόνος άνθρωπος που τις είχε πραγματικά αγαπήσει.
Ας πω και μια σύγχρονη περίπτωση. Ο Αθανάσιος Ρακοβαλής, καθηγητής φυσικής και βιογράφος του γέροντα Παΐσιου, αναφέρει πως είχε ζητήσει βοήθεια από το γέροντα (που, ως γνωστόν, ήταν θαυματουργός) για ένα φίλο του, που έπασχε από καρκίνο. Ο π. Παΐσιος του είπε: «Θες να πάρουμε εμείς τον καρκίνο μισό μισό;». «Εγώ κατάπια τη γλώσσα μου» είπε ο Ρακοβαλής και ο γέροντας, για να μην πολυλογώ, του είπε: «Δεν πειράζει, θα τον πάρω μόνος μου». Δε γνωρίζω αν θεραπεύτηκε ο αδελφός, πάντως είναι γνωστό ότι ο γέροντας Παΐσιος πέθανε από καρκίνο. Τυχαίο; Πάντως σίγουρα ο γέροντας προθυμοποιήθηκε να πάρει τον καρκίνο του άγνωστου ασθενούς. Όπως άγιοι στο παρελθόν έχουν προσευχηθεί για να πάρουν οι ίδιοι την αμαρτία άλλων. Όπως η αγιασμένη Ειρήνη Μυρτιδιώτισσα, κοπέλα 20 ετών, προσευχήθηκε να πάρει τον καρκίνο του πατέρα της, του εφοπλιστή και μετέπειτα μοναχού Πανάγου Πατέρα, ο οποίος έπασχε από μια καρκίνο, συγκεκριμένα από τη νόσο του Hodgin. Και τον πήρε, έχοντας μια οσιακή κοίμηση το 1960.
Ερώτηση: Διαφέρουν αυτοί οι άγιοι από κοινωνικούς και πολιτικούς ακτιβιστές, από ιδεολόγους και ανθρωπιστές, οι οποίοι επίσης πρόσφεραν τα πάντα για τον πλησίον ή θυσίασαν τη ζωή τους για τα πιστεύω τους ή για να φέρουν σε πέρας τις επιστημονικές τους έρευνες;
Υπάρχει μια διαφορά…
Οι άγιοι δέχονται μέσα τους την αγαθή ενέργεια του Θεού, που είναι αδημιούργητη και υπάρχει πριν τη δημιουργία του σύμπαντος, και η οποία τους μεταμορφώνει σε ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο ύπαρξης. Γι’ αυτό και είναι ενωμένοι με το Θεό και με όλα τα όντα. Η αγάπη τους είναι αποτέλεσμα όχι ιδεολογίας, αλλά του συνδέσμου της ενότητας που έχουν με τον Τριαδικό Θεό και με όλους τους ανθρώπους και με όλα τα όντα.
Για να φτάσουν όμως στο επίπεδο αυτό της αγάπης αγωνίζονται με ένταση. Ο αγώνας τους έχει σκοπό να φύγουν από μέσα τους τα πάθη, δηλ. ότι μας προκαλεί εξάρτηση (όπως ο εγωισμός, η ιδιοτέλεια, το μίσος, η οργή, η μνησικακία, ακόμη και ο φόβος και το αίσθημα ηθικής ή δικαίου – που απαιτεί την ανελέητη τιμωρία του ανήθικου ή του άδικου – και ο θρησκευτικός φανατισμός και η νοσηρή προσκόλληση στα μέλη της οικογένειάς μας) και να εγκατασταθεί στην καρδιά τους η ταπεινή και ανιδιοτελής αγάπη για όλους και για όλα τα όντα. Αυτή είναι όλη κι όλη η προσπάθεια των αγίων, δηλ. ο ορθόδοξος χριστιανικός δρόμος (που διαφέρει από το δρόμο του καθολικισμού και του προτεσταντισμού). Η αγιότητα είναι αποτέλεσμα της θείας χάριτος και τα έργα αγάπης, όταν υπάρχουν, είναι η φυσική συνέπεια και ο καρπός αυτού του τόπου ύπαρξης.
Γι’ αυτό ένας ερημίτης που προσεύχεται για όλο τον κόσμο γίνεται άγιος, ενώ ένας μοντέρνος ανθρωπιστής ή ακτιβιστής τον απορρίπτει (αυτό είναι ήδη μια διαφορά, που φανερώνει ότι ο συγκεκριμένος ανθρωπιστής διατηρεί κάποια ψήγματα εγωισμού, γι’ αυτό απορρίπτει τον ερημίτη· δεν ανέχεται την παρουσία του ερημίτη, τον οποίο θεωρεί κοινωνικά άχρηστο). Φυσικά, μια μερίδα ανθρωπιστών σκέφτεται έτσι, όπως και μια μερίδα χριστιανών είμαστε εγωιστές και θρησκόληπτοι. Ο άγιος τους δέχεται κι αυτούς (και τους άθεους και τους αμαρτωλούς και τους αιρετικούς – δε δέχεται την αθεΐα, την αμαρτία και την αίρεση, ακριβώς επειδή αγαπά τους άθεους και τους αμαρτωλούς και τους αιρετικούς και πιστεύει ότι βλάπτονται από αυτές. Υπάρχουν συγκλονιστικά πατερικά κείμενα γι’ αυτό το θέμα, όπως του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του αγ. Νεκταρίου, Ισαάκ του Σύρου, Σιλουανού του Αθωνίτη [2], καθώς και η προσευχή του αγίου γέροντα Ευμένιου, που έμενε στο Λεπροκομείο Αθηνών χωρίς να είναι λεπρός, ο οποίος ζητούσε αναλυτικά τη σωτηρία όλων των ανθρώπων όλων των θρησκειών και όλων των αιρέσεων. Και ένιωθε από την αύξηση της θείας χάριτος, που βίωνε, ότι ο Θεός χαιρόταν σε κάθε νέα ομάδα που πρόσθετε – λυπήθηκε μόνο όταν Του είπε «θέλω να σώσεις και τον Ιούδα», «θέλω να σώσεις και το διάβολο», επειδή ο Θεός θέλει, αλλά ο Ιούδας και ο διάβολος αρνούνται να έχουν σχέση μαζί Του, άρα αρνούνται και τη σωτηρία τους – ολόκληρο εδώ: http://vardavas.blogspot.gr/2010/12/blog-post_283.html).
Φυσικά, στο Γεροντικό (το βιβλίο με τις διηγήσεις από τη ζωή των αρχαίων χριστιανών ασκητών της αιγυπτιακής ερήμου) υπάρχουν σπουδαία παραδείγματα έμπρακτης αγάπης και τέλειας αυτοπροσφοράς, όπου οι ερημίτες τα δίνουν όλα, ακόμη και τα ελάχιστα αναγκαία για τη ζωή τους, είτε σε άλλους ερημίτες, αδύναμους, είτε σε ζητιάνους, είτε ακόμη και σε ληστές, ενώ ενίοτε ληστές μετανοούν και γίνονται μοναχοί, όπως ο μαύρος άγιος Μωυσής ο Αιθίοπας ή, αργότερα, ο πειρατής Ραχάι (και σήμερα άγιος Βάρβαρος), που έγινε μοναχός στη μονή Ιβήρων, όταν πυροβόλησε την εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας και η εικόνα αιμορράγησε (άλλαξε η ζωή από αυτό το περιστατικό και δε δικαιούμαι ελαφρά τη καρδία να το απορρίψω, με κάποια δήθεν ορθολογιστική σοφία ως κοινό ψεύδος ή ψυχωφελή μύθο).
Όμως, και απλώς ένας ερημίτης που προσεύχεται για όλο τον κόσμο, ωφελεί τους ανθρώπους πολύ περισσότερο από ένα στέλεχος πολυεθνικής ή από ένα μεγάλο και διάσημο συγγραφέα, που τα βιβλία του στρέφουν τους ανθρώπους στην αθεΐα, την ηθική ελευθεριότητα ή τις βίαιες πολιτικές και κοινωνικές ταραχές με δεκάδες ή και χιλιάδες νεκρούς.
Εν πάση περιπτώσει, η διαφορά του αγίου από οποιονδήποτε άλλο είναι, σε μία φράση, ότι ο άγιος είναι ενωμένος με το Χριστό.
Ο Χριστός, επειδή είναι Θεάνθρωπος, αποτελεί τη γέφυρα που ενώνει τον άνθρωπο με το Θεό. Ο ίδιος κάλεσε τους ανθρώπους να ενωθούν με Αυτόν όπως τα κλήματα με το αμπέλι. Να ενωθούμε μ’ Αυτόν, τρώγοντας το σώμα και το αίμα Του και ακολουθώντας την εντολή Του. Η εντολή Του είναι μία (όχι δέκα) και στην πραγματικότητα δεν είναι εντολή, αλλά αποκάλυψη στους ανθρώπους του τρόπου ζωής του Θεού, της αγάπης. Και η εντολή είναι: «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της ισχύος σου και εξ όλης της διανοίας σου, και τον πλησίον σου ως σεαυτόν».
Η αγάπη στον πλησίον είναι χριστιανικά ώριμη όταν φτάσει να γίνει αγάπη και στον εχθρό. Το Α του χριστιανισμού, λέει μια σπουδαία γυναίκα, η Γαλάτεια Γρηγοριάδου Σουρέλη, είναι «αγαπήσεις τον Θεόν σου» και το Ω «αγαπήσεις τον εχθρόν σου»: άλλο ένα στοιχείο του χριστιανισμού που κάνει πολλούς από μας ν’ αγανακτήσουν, φανερώνοντας πόσο δεν είμαστε άγιοι και ενδεχομένως πόση αυτογνωσία μας λείπει. (Στην αρχαία λειτουργία του αγ. Κλήμενος – εποχή των διωγμών στη Ρώμη – υπάρχει ευχή «υπέρ των διωκόντων ημάς»! Απίστευτο;).
Ο άγιος λοιπόν εντάσσει τον εαυτό του στην Εκκλησία (την κατεξοχήν κοινωνία της ταπείνωσης, όπου στέκεσαι δίπλα στον εχθρό σου, κοινωνείς το ίδιο σώμα Χριστού και από το ίδιο Ποτήρι με τον εχθρό σου και προσεύχεσαι μαζί με τον εχθρό σου, και όπου εξομολογείσαι, δίνοντας τη μεγάλη μάχη κατά του εγωισμού και υπέρ της ταπείνωσης, που είναι το θεμέλιο ολόκληρης της πνευματικής προόδου) και αυτή η πνευματική πρόοδος – του αγίου – δεν συνιστά μια ατομική εξέλιξη ή «αυτοβελτίωση», αλλά ένωση με τον Τριαδικό Θεό διά του Χριστού, η οποία:
α) τον φέρνει σε ενότητα με όλους τους ανθρώπους και όλα τα όντα, και
β) δεν τελειώνει με το θάνατο, αλλά συνεχίζεται αιώνια, και μάλιστα με μεγαλύτερες δυνατότητες μετά το σωματικό θάνατο, γι’ αυτό και οι άγιοι παρεμβαίνουν και θαυματουργούν ακόμη και μετά το θάνατό τους (που δεν είναι θάνατος· «φάνηκε στα μάτια των ανθρώπων να πεθαίνουν, αλλά αυτοί βρίσκονται εν ειρήνη», κατά την Αγία Γραφή).
Για το αν είναι αλήθεια ότι οι άγιοι θαυματουργούν, τις μαρτυρίες χιλιάδων χριστιανών κάθε ηλικίας, φύλου και μορφωτικού επιπέδου ενίοτε τις απορρίπτουμε, γιατί δεν τις αντέχουμε στη ζωή μας, αρκούμαι να παραπέμψω στο άρθρο μου «Χριστιανικά θαύματα σε μουσουλμάνους», που δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο και το οποίο… καταλαβαίνετε τι περιεχόμενο έχει.
Κάθε χριστιανός, που αναλαμβάνει αγώνα ενάντια στα πάθη του και εντάσσεται στην Εκκλησία (που θέλει ταπείνωση για να ενταχθείς σ’ αυτήν – ψυχικά, όχι οπωσδήποτε σωματικά, γιατί μπορεί να ζει στην έρημο ή σε μια χώρα χωρίς εκκλησίες), βρίσκεται στην αφετηρία για την εκπλήρωση της εντολής, είναι δηλαδή εν δυνάμει άγιος ή άγιος «μικρού μεγέθους». Μπορεί να είμαι εγώ, εσύ, η γιαγιά σου ή ένας μαθητής που τον κοροϊδεύουν επειδή νηστεύει, εξομολογείται και μεταλαβαίνει…
Ένας μη χριστιανός, που με ταπεινή καρδιά αγαπά τον πλησίον, είναι ασφαλώς πιο κοντά στο Θεό από ένα χριστιανό γεμάτο υπεροψία και μίσος. Ο Χριστός ζήτησε από τους μαθητές Του να μιλήσουν σ’ αυτούς τους ταπεινούς ανθρώπους, να τους βαφτίσουν και να τους βοηθήσουν να ενωθούν κι εκείνοι μαζί Του και μέσω Αυτού με το Θεό και να γίνουν άγιοι. Και προειδοποίησε για σταυρό, θλίψη και μαρτύριο – όχι για άμεσα αποτελέσματα ψυχικής γαλήνης και αταραξίας, ικανοποίησης, δύναμης ή μεταφυσικών εμπειριών. Εμείς πλησιάζουμε το Θεό ως αμαρτωλοί, για να μας καθαρίσει το θείο Φως, που είναι και θείο Πυρ. Όποιος καθαριστεί, λαμβάνει και μεταφυσικές εμπειρίες· αλλά, αν τις ζητήσω, σημαίνει πως δεν έχω καθαριστεί ακόμη (και τότε μπορεί να λάβω μεταφυσικές εμπειρίες, που θα φαίνονται θεϊκές, αλλά δε θα είναι από το Θεό).

***

Η αρμονία, τώρα, των αγίων με τα πλάσματα, που φέρνει και την αρμονία στον κόσμο. Οι άγιοι θεραπεύουν τον κόσμο από την κακία. «Βρες την ειρήνη και χιλιάδες άνθρωποι θα ειρηνεύσουν μαζί σου» έλεγε ο μεγάλος και θαυματουργός ερημίτης των ρωσικών δασών άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ (γιορτάζει μαζί με τον άγ. Μάρκο τον κωφό, στην εκκλησία του, στο Αρσάνι).
Είναι γνωστές οι περιπτώσεις των αγίων που ζουν μαζί με τα φίδια, τα πουλιά και τα θηρία. Που μιλούν μαζί τους, γιατρεύουν τις πληγές τους, τα υπηρετούν και τα ζώα επίσης τους υπηρετούν. Ο άγιος Γεράσιμος ο Ιορδανίτης έφερε ένα ενήλικο λιοντάρι στο μοναστήρι, που τον πήρε από πίσω, όταν του έβγαλε από το πόδι ένα καλάμι. Το θηρίο δεν τον ακολούθησε μόνο, αλλά – χωρίς να είναι εκπαιδευμένο – έτρωγε μόνο ψωμί και έγινε φίλος και βοηθός ενός γαϊδάρου. Ο άγιος Μάμας, ορφανό που γεννήθηκε στη φυλακή, μεγάλωσε σε θετή μητέρα και κυνηγήθηκε από τους Ρωμαίους και μαρτύρησε σε ηλικία 15 ετών, κατέφυγε στα δάση της Καππαδοκίας κι εκεί καβαλίκευε τα λιοντάρια και τα άρμεγε τα ελάφια, που έρχονταν μόνα τους κοντά του (μπροστά στα μάτια των Ρωμαίων, όταν πήγαν να τον πιάσουν)… Η αγία Μαρία η Αιγυπτία, η μεγάλη θαυματουργή ασκήτρια (πρώην πόρνη), όταν κοιμήθηκε, έσκαψε τον τάφο της ένα λιοντάρι, γιατί ο άγιος Ζωσιμάς, ο ερημίτης που την είχε ανακαλύψει κι έγραψε και το βίο της, δεν είχε μέσο να σκάψει. Το ίδιο έγινε και στην κοίμηση του αγίου Ονουφρίου, στην Αίγυπτο. Ο άγιος Μάρκος ο Ασκητής γιάτρεψε με την προσευχή του το τυφλό παιδί μιας ύαινας, ο άγ. Νικόλαος Πλανάς (ο αγράμματος, αλλά θαυματουργός φτωχόπαπας της Αθήνας, που περπατούσε τη νύχτα χωρίς φανάρι κι οι άλλοι έβλεπαν ένα φως να τον περιβάλλει), γιάτρευε με την προσευχή του τα άλογα των αμαξάδων…
Στη βιογραφία του π. Κλεόπα Ελίε (ενός κορυφαίου σύγχρονου αγίου της ορθόδοξης Ρουμανίας) γράφεται πως επί σειρά ετών τον επισκεπτόταν και εξομολογούνταν σ’ αυτόν ένας ερημίτης αγνώστων στοιχείων, συνοδευόμενος από ζώα του δάσους (λύκους, αρκούδες), τα οποία τον περίμεναν έξω από το μοναστήρι και, όταν τελείωνε, τον παραλάμβαναν πάλι κι έφευγαν μαζί του.
Ο π. Παΐσιος, ως γνωστόν, τάιζε τα φίδια, μιλούσε με τα ζώα και ένιωσε τον πόνο ενός φιδιού που σκότωσε κάποιος με το αμάξι του χιλιόμετρα μακριά (του το είπε όταν ο τύπος πήγε στην καλύβα του, στα αγιορείτικα δάση: «Γιατί σκότωσες το φίδο μου;»).
(Περιστατικό έχουμε και από το βίο του π. Ιωάννη Σιγανού από τις Λαμπιώτες, ενός αγίου ιερέα που κοιμήθηκε το 1970· συγκεντρώθηκαν γύρω του μόνα τους τα κοπάδια στην αμαριώτικη μπάντα του Ψηλορείτη, όταν οι βοσκοί τον κάλεσαν να τα ευλογήσει για ν’ απαλλαγούν από τα προβλήματά τους – οι ίδιοι οι βοσκοί δε μπορούσαν να τα μαζέψουν γιατί ήταν αφηνιασμένα· όταν ήρθε ο ταπεινός και αγιασμένος παπάς πλησίασαν και τον συνάντησαν μόνα τους).
«Αν είσαι του Χριστού, ταπείνωσε τον εαυτό σου μέχρι του σκώληκος… Σάρκωσε τον εαυτό σου στον πόνο του κάθε πονεμένου, στη θλίψη του κάθε θλιμμένου, στο άλγος του κάθε ζώου και πουλιού», άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, Σερβία 1979.
«Καρδία ελεήμων» σημαίνει «να καίγεται η καρδιά σου υπέρ όλης της κτίσεως· δηλαδή υπέρ των ανθρώπων και των ορνέων και των ζώων και των δαιμόνων και υπέρ κάθε δημιουργήματος [δηλ. πλάσματος], από τη θύμηση και τη θέα των οποίων τρέχουν από τα μάτια δάκρυα και από την πολλή συμπάθεια και την ελεημοσύνη μικραίνει η καρδιά του ελεήμονος και δεν μπορεί να υποφέρει να δει ή να ακούσει κάποια βλάβη ή κάτι λυπηρό να γίνεται στην κτίση. Γι’ αυτό και υπέρ των ζώων και υπέρ των εχθρών της αλήθειας και υπέρ εκείνων που τον βλάπτουν προσεύχεται κάθε ώρα με δάκρυα, για να τους φυλάξει και να τους ελεήσει ο Θεός», λέει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, από το λαμπρό ορθόδοξο παρελθόν της μαρτυρικής σήμερα Συρίας.
«Πω πω! Μεγάλος άγιος» είχε πει γι’ αυτόν ο παπά Τύχων, «ούτε έναν ψύλλο δε σκότωνε ο πατήρ Ισαάκ!». Ο παπά Τύχων (δάσκαλος του Παΐσιου) ήταν ένας αγράμματος ασκητής των αγιορείτικων δασών, που λειτουργούσε μαζί με αγγέλους και προστάτευε τα ελάφια και τους αγριόχοιρους απ’ τους κυνηγούς. Είπε πως ο άγ. Ισαάκ ήταν μεγάλος, όχι επειδή έγραψε κορυφαία βιβλία (από τα σπουδαιότερα πατερικά κείμενα) ή επειδή έκανε θαύματα, αλλά επειδή δε σκότωνε ούτε ένα ψύλλο. Να, αυτή είναι η ουσία της ορθόδοξης αγιότητας.
Να βλέπεις μια ημίγυμνη τηλεπαρουσιάστρια ή κοπέλα που λικνίζεται στο ημίφως ενός μπαρ, ή και μια πανέμορφη στριπτιζέζ, εν ώρα εργασίας, και να σκέφτεσαι «πόση αγάπη μπορεί να χρειάζεται αυτή η αδελφή μου;» κι όχι «πώς θα τη ρίξω στο κρεβάτι μου;», ούτε όμως «τι αμαρτωλή που είναι!»· αυτό είναι ο χριστιανισμός.
Αρμονία με τα πλάσματα – και συγκεκριμένα με τους ανθρώπους, που είναι κι αυτοί πλάσματα. Ο άγιος Γέροντας Πορφύριος (εφάμιλλος του Παΐσιου) ένιωθε τον πόνο των ανθρώπων που σκοτώνονταν την ίδια ώρα στη Ρουμανία, κατά την εξέγερση που κατέληξε στην πτώση του Τσαουσέσκου (το γράφει σ’ ένα σπουδαίο κείμενό του ο καθηγητής Ιατρικής Γεώργιος Παπαζάχος, που τον εξέτασε την καρδιά του την ίδια μέρα: http://o-nekros.blogspot.gr/2011/12/blog-post_7804.html). Ο γέροντας Γεννάδιος της Ακουμιανής Γιαλιάς έλεγε «μου μιλούνε οι αθρώποι και δεν τους ακούω, γιατί ακούω τσι μάχες που γίνουνται στο Λίβανο», ενώ μια φορά μεταφέρθηκε θαυματουργικά μέσα σε μια μάχη! (Όπως και σε άλλα σημεία πόνου και οδύνης). Η αγάπη προς τους πάντες δίνει στους αγίους το χάρισμα αυτών των συνδέσεων, κατά τη δωρεά του Θεού, που είναι ανάλογη με την αντοχή τους.
Οι κάμψεις χώρου και χρόνου, όχι για επίδειξη, αλλά για χάρη του πλησίον, έχουν συμβεί πολλές φορές σε αγίους, ακόμα και σύγχρονους, θαυματουργούς ήδη εν ζωή, όπως οι γέροντες Πορφύριος, Παΐσιος, Ιάκωβος της Εύβοιας, Ιωάννης Μαξίμοβιτς (αρχιεπίσκοπος Σαγκάης και Σαν Φρανσίσκο) κ.ά.
Αρμονία με τους ανθρώπους: τα μέσα του 20ού αιώνα το άνθος της ορθόδοξης ρουμανικής διανόησης, αλλά και της ρουμανικής νεολαίας, φυλακίστηκε και βασανίστηκε από το αθεϊστικό καθεστώς του Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντέι (προκατόχου του Τσαουσέσκου). Στις φρικτές φυλακές του Πιτέστι, του Αϊούντ, της Ζιλάβα, της Γκέρλα κ.ά. γράφτηκαν επικές σελίδες πίστης και αγάπης, εφάμιλλες με τα μαρτυρολόγια των ρωμαϊκών διωγμών. Για τον άγιο Κωνσταντίν Οπρισάν, το Φιλόσοφο και Μάρτυρα, γράφεται:
«Όταν μαλώναμε (στο κελί) εκείνος προσευχόταν. Η προσευχή του ήταν αποτελεσματική. Εμείς ντρεπόμασταν επειδή ξέραμε ότι προσευχόταν. Δεν προσευχόταν με δυνατή φωνή, αλλά το έβλεπες στο αλλοιωμένο πρόσωπό του. Εμείς καταλαβαίναμε ότι προσεύχεται και σταματούσαμε τον καυγά.
Ήταν σε άθλια κατάσταση επειδή τον είχαν βασανίσει στο Πιτέστι 3 χρόνια. Τον χτυπούσαν στο στήθος και στην πλάτη, του είχαν καταστρέψει τα πνευμόνια. Αλλά εκείνος προσευχόταν όλη μέρα. Ποτέ δεν είπε κάτι κακό για τους βασανιστές του, μόνο μιλούσε για το Χριστό» (π.Γκεόργκε Κάλτσιου-Ντουμιτρεάσα).
«Δε μιλούσε πολύ. Κάθε μέρα μας μιλούσε μια-δυο ώρες, επειδή δε μπορούσε να μιλήσει πιο πολύ. Κάθε λέξη που έβγαινε από το στόμα του ήταν μια λέξη αγιασμένη – μόνο για το Χριστό, την αγάπη, τη συγχώρεση» (Virgil Maxim “Im pentru crucea purtata”). (εδώ: http://o-nekros.blogspot.gr/2011/09/2.html).
Ο γέροντας Γεώργιος Καλτσίου (άλλος ένας μεγάλος άγιος της Ρουμανίας) έκανε φίλους του τους δυο δολοφόνους που είχε βάλει το καθεστώς Τσαουσέσκου στο ίδιο κελί μ’ αυτόν για να τον σκοτώσουν (εδώ: http://vardavas.blogspot.gr/2010/04/blog-post_1403.html). Αμέτρητα τέτοια παραδείγματα (αλλά κι από τους νεομάρτυρες της Ρωσίας – διαβάστε το «Ο π. Αρσένιος», πώς ένας άγιος φυλακισμένος ημέρευε εγκληματίες και φανατικούς άθεους, όχι πάντα βέβαια, με την αρετή του) φανερώνουν πώς γίνεται ο άνθρωπος, όταν εκπληρώνει την εντολή του Χριστού, «αγαπήσεις τον Θεόν και τον πλησίον».
Η αγία Μαρία Σκόμπτσοβα (τι να πρωτοπώ;), Ρωσίδα κομουνίστρια ποιήτρια, που έγινε ορθόδοξη μοναχή στη Γαλλία και επιδόθηκε σε τεράστιο ανθρωπιστικό αγώνα, τελικά συνελήφθη από τους ναζί επειδή φυγάδευε Εβραίους και κλείστηκε στο στρατόπεδο Ράβενσμπρουκ. Εκεί θανατώθηκε και λέγεται πως αντικατέστησε με τη θέλησή της μια Εβραία στο θάλαμο αερίων.

***

Έξω από το χριστιανισμό, υπάρχουν άγιοι;
Οι χριστιανοί άγιοι διδάσκαλοι θεώρησαν φωτισμένους από τον αληθινό Θεό τους ειδωλολάτρες σοφούς, που έφεραν στον κόσμο αλήθειες συγγενικές με το χριστιανισμό. Το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Ηράκλειτο, τους τραγικούς κ.ά. – ακόμη και το Λάο Τσε, και κάποιους Ινδιάνους… Ο άγ. Νικόλαος Βελιμίροβιτς, ο μεγάλος πνευματικός πατέρας της Σερβίας (που κάποιες σπουδαίες σελίδες του τις έγραψε στο Νταχάου), μίλησε το ίδιο για το Γκάντι (εδώ: http://o-nekros.blogspot.gr/2011/01/h.html). Η αγία γερόντισσα Γαβριηλία είπε το ίδιο για κάποιους Ινδούς που γνώρισε στα ταξίδια αγάπης της (όχι γκουρού όμως, πρέπει να πω). («Ξέρω πέντε γλώσσες, που τις καταλαβαίνουν όλοι οι άνθρωποι της γης: γέλιο, κλάμα, άγγιγμα, προσευχή και αγάπη» – Γαβριηλία). Ο (κατ’ εμέ, άγιος) ιεραπόστολος του Ζαΐρ π. Κοσμάς Γρηγοριάτης (που έζησε για την Αφρική και ετάφη εκεί) είπε τα ίδια για τον αφρικάνικο πολιτισμό: Περιέχει σοφία απόλυτα ταιριαστή με το ευαγγέλιο. Μιλάμε για το Χριστό, δεν πάμε να τους κάνουμε δυτικούς, δηλ. σαν τα μούτρα μας.
Έλα όμως που εκτός Εκκλησίας (ακόμη και μέσα στις χριστιανικές αιρέσεις) τα πράγματα δεν είναι καθαρά και αυτό πρέπει να το συνυπολογίσουμε. Δηλ. όση σοφία και αν είχε ο πολιτισμός των Αζτέκων, δεν παύει να θυσίασαν 40.000 ανθρώπους στα εγκαίνια του μεγάλου ναού της Τενοτσιτλάν! Ενίοτε έβγαζαν την καρδιά τους ή τους έγδερναν ζωντανούς. Όση σοφία κι αν είχε ο πολιτισμός των δρυϊδών, είχε επίσης διαφορετική μέθοδο ανθρωποθυσίας για τη λατρεία κάθε θεού: άλλου το θύμα έσφαζαν, άλλου έπνιγαν σε νερό, άλλου στραγγάλιζαν κ.λ.π.
Στην Ορθοδοξία υπάρχουν πολλοί νοσηροί άνθρωποι· όμως η ίδια η Ορθοδοξία, όταν ακολουθείται σωστά, είναι η θεραπεία της ανθρώπινης νοσηρότητας. Στις θρησκείες και τις αιρέσεις βλέπουμε ανακατεμένες αλήθεια και πλάνη, βλέπουμε να μη διδάσκεται πάντα η ταπείνωση ούτε η αγάπη προς τον εχθρό· να λατρεύονται ως θεοί πνεύματα με δύο όψεις (καλή και κακή) ή και μόνο με σκοτεινή όψη· ν’ απορρίπτεται η προσωπικότητα του Θεού και να πιστεύεται μια απρόσωπη θεϊκή ουσία ή ένας τυφλός νόμος ενσαρκώσεων και μετενσαρκώσεων· ν’ απορρίπτεται το ανθρώπινο σώμα (ναός του Θεού κατά τον απόστολο Παύλο) και η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη (όπως στο βουδισμό) – ή να καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι είμαστε ήδη θεϊκά πλάσματα χωρίς αμαρτίες κι ότι θα φτάσουμε στην τελειότητα με μεθόδους αυτοβελτίωσης κι όχι με τη μετάνοια (δηλαδή την αλλαγή του νου μας και τη μεταφορική «σταύρωση» των παθών μας) και με την ένωσή μας με το Χριστό, ο οποίος, στο κάτω κάτω, παρερμηνεύεται ή απορρίπτεται… Πώς θα επιβιώσει ο αγνός άνθρωπος μέσα σ’ αυτά;
Επαναλαμβάνω ότι ο Χριστός ζήτησε από τους μαθητές Του να μιλήσουν σ’ αυτούς τους ταπεινούς ανθρώπους, να τους βαφτίσουν και να τους βοηθήσουν να ενωθούν μαζί Του και μέσω Εκείνου με το Θεό και να γίνουν άγιοι. Συνεπώς, σύμφωνα με τον Ιησού Χριστό, αυτός είναι ο δρόμος της σωτηρίας. Τα υπόλοιπα μπορεί να είναι ο δρόμος για να νιώσω γαλήνη ή να γίνω απαθής ή να νιώσω σοφός ή να γίνω δυνατός ή ακόμη και ν’ αποχτήσω υπερφυσικά χαρίσματα (ακόμη και να γιατρεύω ασθενείς – πράγμα που θα αύξανε κατακόρυφα τον εγωισμό μου), όχι όμως να ενωθώ με το Χριστό, άρα όχι να γίνω άγιος. Αντιθέτως, μια μάνα που θυσιάζεται για τα παιδιά της έχει μια αγιότητα. Γι’ αυτό και η προσευχή της μπορεί να σώσει το παιδί της – να κάνει δηλ. ένα μικρό θαύμα· αρκεί μέσα της να υπάρχει η ταπεινή και ανιδιοτελής αγάπη. Ένας κορυφαίος πυρηνικός φυσικός, αν είναι εγωιστής και άθεος, αποτελεί ίνδαλμα για τους φίλους της επιστήμης, όμως δεν έχει αγιότητα. Γι’ αυτό και η επιστήμη του θα πέσει στα χέρια πονηρών ανθρώπων, που θα τη χρησιμοποιήσουν για να κερδίσουν χρήματα. Ενώ ένας άγιος θα προτιμούσε να πεθάνει παρά να επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο.
Και, ενώ θα πέθαινε – για να μην ξεγελιόμαστε και θεωρούμε όμοια τα ανόμοια – θα συγχωρούσε τους δολοφόνους του και θα ευλογούσε τους διώκτες του, όπως ο τσάρος Νικόλαος Ρωμανώφ λίγο πριν σκοτώσουν αυτόν και τα παιδιά του· και γι’ αυτό είναι άγιος, παρά τα λάθη που είχε κάνει όταν κυβερνούσε, από την οποία διακυβέρνηση είχε παραιτηθεί πριν ξεσπάσει η Οκτωβριανή Επανάσταση και πριν αιχμαλωτιστεί και δολοφονηθεί μαζί με την οικογένειά του. (Αναφέρομαι σε επιστολή της κόρης του Όλγας, που γράφτηκε στην αιχμαλωσία και αναφέρει: «Ο πατέρας παρακαλεί να μεταφέρετε σε όλους, όσοι παραμένουν πιστοί σε αυτόν, και σε όσους μπορούν να αντιδράσουν, να μην εκδικηθούν χάριν αυτού, διότι αυτός τους έχει ήδη συγχωρήσει όλους και προσεύχεται για όλους. Επίσης, να μην εκδικηθούν για τον εαυτό τους. Να ενθυμούνται δε ότι το κακό, το οποίο τώρα υπάρχει στον κόσμο, θα γίνει ισχυρότερο, αλλ’ όμως το κακό δεν νικάται διά του κακού, αλλά μόνο διά της αγάπης…». Παρατίθεται εδώ: http://vardavas.blogspot.gr/2010/07/blog-post_24.html).
Αυτή είναι η πνευματική μας παράδοση. Στην πόλη μας, στα χωριά και στα μοναστήρια μας και σ’ όλη την Κρήτη, υπάρχουν και σήμερα ακόμη μεγάλοι πνευματικοί διδάσκαλοι, άντρες και γυναίκες, αφανείς. Όποιος τους αναζητήσει, θα του αποκαλυφθεί ένας κόσμος που δεν τον φανταζόταν. Θα πρέπει βέβαια να πολεμήσει με τον εγωισμό του για να τους αποδεχτεί, γιατί η αγιότητα προκαλεί αλλεργία σε μας τους υπερόπτες και εμπαθείς. Όμως, αν δώσει με αυταπάρνηση και αληθινή επιμονή αυτόν τον αγώνα, θα βρει την ειρήνη, και χιλιάδες άνθρωποι θα ειρηνεύσουν μαζί του.
Σας ευχαριστώ.
Σημειώσεις
[1] «Απόκτησα, λέει, δούλους και υπηρέτριες... Βλέπεις το μέγεθος της αλαζονείας; Ο λόγος αυτός αποτελεί ανταρσία κατά του Θεού... αφού νομίζει τον εαυτό του κύριο ανδρών και γυναικών, αν μη τι άλλο, ξεπερνά σε υπερηφάνεια την ανθρώπινη φύση [...] Καταδικάζεις σε δουλεία τον άνθρωπο, που η φύση του είναι ελεύθερη και αυτεξούσια και ορθώνεις δικό σου νόμο απέναντι στο νόμο του Θεού ανατρέποντας το νόμο του που διέπει τη ζωή των ανθρώπων. Αυτόν που πλάστηκε γι’ αυτό ακριβώς, για να είναι κύριος της γης, και που ορίστηκε από τον Πλάστη του να άρχει, αυτόν τον υποτάσσεις στο ζυγό της δουλείας που αντιβαίνει και αντιμάχεται τη θεία διαταγή. [...] Απόκτησα δούλους και υπηρέτριες... Με ποια τιμή, πες μας. Τι βρήκες αντάξιό τους στη φύση; [...] Κάποιοι γέννησαν εκείνους κι εσένα, κοινή η ζωή σας, ισχύουν εξίσου τα πάθη της ψυχής και του σώματος, οδύνη και ευθυμία, χαρά κι αδημονία, λύπη και ηδονή, θυμός και φόβος, νόσος και θάνατος. Διαφέρει καθόλου σ' αυτά ο κύριος από το δούλο; Δεν ανασαίνουν τον ίδιο αέρα; Δεν βλέπουν όμοια τον ήλιο;... Ίδια σκόνη δε θα γίνουν και οι δύο μετά το θάνατο;... Αφού σε όλα είσαι ίσος με τους άλλους, πες μου πού πλεονεκτείς ώστε, ενώ είσαι άνθρωπος, να θεωρείς τον εαυτό σου κύριο ανθρώπου;» (άγιος Γρηγόριος Νύσσης, Εξήγησις ακριβής εις τον Εκκλησιαστήν, Ομιλία Δ΄, P.G. 44, 664C. 664D. 665A. 665D-668A).
Φυσικά είναι γνωστές περιπτώσεις πλούσιων αγίων που διένειμαν την περιουσία τους και ελευθέρωσαν τους δούλους τους, όπως ο άγιος Γεώργιος, ο Μ. Βασίλειος και η μητέρα του, αγία Εμμέλεια, με την προτροπή της κόρης της, αγίας Μακρίνας της «διδασκαλίσσης και φιλοσόφου». Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (329-390 μ.Χ.) χαρακτηρίζει τη διάκριση αφέντη και δούλου «φαύλη τομή», με το ακαταμάχητο θεολογικό επιχείρημα ότι ο Ίδιος Θεός δημιούργησε ελεύθερους και δούλους, άντρες και γυναίκες, και οι δυο είναι εικόνες του Θεού, ο Χριστός σταυρώθηκε και για τους δυο, ο θάνατος είναι ίδιος για όλους, η σωτηρία, η αγιότητα, η ανάσταση των νεκρών θα είναι ίδια για όλους. Οι διακρίσεις των ανθρώπων είναι γι’ αυτόν «αρρωστήματα» και «επινοήματα κακίας», η οποία «επεισήλθε στο γένος των ανθρώπων» σε μεταγενέστερες εποχές, ενώ η αρχική και αυθεντική δομή της ανθρωπότητας χαρακτηριζόταν από ισοτιμία και ελευθερία (Ομιλία 14, P.G. 35, 892). ο Χρυσόστομος επιχειρηματολογεί για την αδελφική σχέση των κυρίων με τους δούλους τους, λέγοντας ότι, ενώ ο Χριστός «ονομάζει τους δικούς μας δούλους αδελφούς, φίλους και συγκληρονόμους Του, πώς εμείς ντρεπόμαστε να τους θεωρούμε αδελφούς μας;» (βλ. Υπόμνημα εις την προς Φιλήμονα, Ομιλία Γ΄, P.G. 63, 117 – ο ίδιος φυσικά δεν είχε δούλους, αλλά χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό για ρητορικούς λόγους).
[2] Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
«Ο σημερινός ψαλμός [ρμα΄] μας προτρέπει σε στράτευση κατά των αιρετικών, όχι για να τους χτυπάμε, ενώ είναι όρθιοι, αλλά για να τους ανορθώσουμε, ενώ είναι πεσμένοι. Γιατί τέτοιος είναι ο πόλεμός μας: δεν κατασκευάζει νεκρούς από τους ζωντανούς, αλλά ζωντανούς από τους νεκρούς, γεμάτος ημεράδα και μεγάλη επιείκεια. Γιατί δεν αποδιώχνω κυριολεκτικά, αλλά διώκω με τα λόγια, όχι τον αιρετικό, αλλά την αίρεση. Δεν αποστρέφομαι τον άνθρωπο, αλλά μισώ την πλάνη και θέλω να [τους] προσελκύσω. […] Θέλω να διορθώσω τη γνώμη, που διέφθειρε ο διάβολος. Όπως ο γιατρός, θεραπεύοντας τον ασθενή, δεν πολεμάει το σώμα, αλλά αναιρεί την κάκωση του σώματος. Έτσι κι εγώ, αν πολεμήσω κατά των αιρετικών, δεν πολεμάω τους ίδιους τους ανθρώπους, αλλά επιθυμώ να διώξω την πλάνη και να καθαρίσω τη μόλυνση. Δική μου συνήθεια είναι να διώκομαι και να μη διώκω, να εκτοπίζομαι και να μην εκτοπίζω. Όπως φέρθηκε και ο Χριστός, που δε σταύρωσε, αλλά σταυρώθηκε, δε ράπισε, αλλά ραπίστηκε. “Αν μίλησα άσχημα, απόδειξέ μου το. Αν μίλησα σωστά, γιατί με δέρνεις;” [Ιω. 18, 23]. Ο Κύριος της οικουμένης απολογείται στο δούλο του αρχιερέα, ακόμη κι όταν ραπίζεται στο στόμα, από το οποίο βγήκε λόγος που χαλίνωσε τη θάλασσα και ανέστησε το Λάζαρο, τέσσερις μέρες νεκρό […] Αν και μπορούσε να ρίξει κεραυνό και να σείσει τη γη και να παραλύσει το χέρι του δούλου, τίποτε απ’ αυτά δεν έκανε, αλλά και απολογείται και φέρεται με πραότητα, διδάσκοντας εσένα, που είσαι άνθρωπος, να μην αγανακτείς ποτέ» (Εις τον άγιον ιερομάρτυρα Φωκάν, P.G. 50, 841-842).
Άγιος Νεκτάριος: βλ. εδώ: http://o-nekros.blogspot.gr/2010/11/blog-post_11.html.
Αναφορά του αγ. Ισαάκ του Σύρου «υπέρ των εχθρών της αλήθειας» βλ. στο παρόν άρθρο.
Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης (1866-1938): «Η ψυχή δεν μπορεί να έχει ειρήνη, αν δεν προσεύχεται για τους εχθρούς… Χωρίς τη χάρη του Θεού δεν μπορούμε να αγαπούμε τους εχθρούς. Το Άγιο Πνεύμα όμως εμπνέει την αγάπη, και τότε η ψυχή λυπάται ακόμη και τους δαίμονες… Σας ικετεύω, δοκιμάστε. Αν κάποιος σας προσβάλει ή σας ατιμάσει ή σας πάρει κάτι από τα υπάρχοντά σας ή και αν καταδιώκει την Εκκλησία ακόμη, προσευχηθείτε στον Κύριο λέγοντας: “Κύριε, όλοι είμαστε πλάσματά Σου. Λυπήσου τους πλανημένους δούλους Σου και κάλεσέ τους σε μετάνοια”… Αν δεν έχεις αγάπη, τουλάχιστον μην τους διαβάλλεις και μην τους καταριέσαι× και τότε καλύτερο θα είναι. Αν όμως κάποιος σκέφτεται το κακό για τους εχθρούς του, σημαίνει μάλλον πως κάποιο πονηρό πνεύμα εισήλθε στην καρδιά του και της φέρνει κακούς λογισμούς» (βλ. τη μνημειώδη βιογραφία του από το γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ).